Prof. Dr. Cezmi AKDİŞ, yaptığı araştırmaların sonuçlarını bizlerle paylaştı.

Astım ve Alerjik hastalıkların sıklığı tüm Dünyada giderek artmaktadır. Son 50 yıl içerisinde astım, çocuklarda 2-3 kat daha fazla görülmektedir. Alerjik  hastalıkların ortaya çıkmasında genetik ve çevresel faktörlerin etkili olduğunu biliyoruz. Yarım asırdan beri refah düzeyimizin artışı ile değişen çevresel şartların, daha doğrusu modern yaşam tarzımızın alerjik hastalıkların gelişmesinde etkili olduğu ileri sürülmektedir. Ancak yine de alerjik hastalıkların nasıl geliştiği, yani mekanizmaları tam olarak henüz açıklanamamıştır.

Kent yaşamı, hava kirliliği, beslenme alışkanlıklarımızdaki değişiklikler yani endüstriyel gıda tüketiminde artış, antibiyotik kullanımı, küçülen aileler vb faktörler alerjik hastalıkların ortaya çıkmasını sağlayan çevresel faktörler olarak suçlanmaktadır. Bu yaşam tarzımızın içerisinde temizlik amacıyla kullanılan kimyasal içerikli deterjanların da alerjik hastalıkların gelişimine neden olabileceği konusunda sürekli endişe duyulmaktadır. Yaşamımızın her alanında temizlik amacıyla kullandığımız bu kimyasal içerikli maddelere solunum yolu, deri ve sindirim sistemi aracılığı ile maruz kalıyoruz.

Alerji ve immünoloji alanında yaptığı bilimsel çalışmalar ile bilime yön veren öncü bilim insanlarımızdan Prof. Dr. Cezmi Akdiş, son yaptığı çalışmada da günlük yaşamımızda kullandığımız temizlik maddelerinin sağlımız üzerine olan etkilerini araştırmıştır. Bu konuda hakkında Prof. Dr. Cezmi Akdiş çalışması ile ilgili görüşlerini bizlerle paylaştı.

Yaptığınız bu çalışmanın sonuçlarını bizler için değerlendirebilir misiniz?

Cezmi Akdis: Çevresel faktörler ve immün sistemin epitel bariyerine etkisi üzerine çalışmalarımız 2000 yılından beri sürüyor. Bu konu ile ilgili 50 den fazla makale yayınladık. Üç yıl önce yaptığımız bir çalışmada insan derisinin bariyerinin deterjanlarla ve onlarin içinde bulunan aktif maddeler (SDS, SDBS) tarafından hasarlandığını göstermiştim. Bu yıl yayınlanan çalışmada özellikle astım ve KOAH hastalarının bronş epitel hücrelerinin bariyerinin çamaşır makinesi yıkamasından sonra kalan durulama sonrası suyunun içinde hala aktif olarak bulunduklarını gösterdik.

Çevresel faktörler alerjik hastalıkların gelişiminde ne kadar etkili?

Cezmi Akdiş: Özellikle son 60 yıldır belirgin olarak artış gösteren astım, atopik dermatit, gıda alerjisi, alerjik rinit gibi hastalıkların artışının en önemli sorumlu etkeni çevresel faktörlerdir. Doku bariyerlerini etkileyen bu çevresel faktörler içinde deterjanlar ve diğer temizlik ürünlerinin içindeki katkı maddeleri, leke çıkartıcı kimyasal ajanlar, çeşitli mikroplastik, dizel gazı ve diğer petrol ürünlerini sayabiliriz. Deterjan kullanımı ve özellikle deterjan içinde etkin madde olarak SDS SDBS kullanımı 1960’lardan sonra yaygınlaşmıştır ve astım, alerjik rinit ve atopik dermatit artışı ile korelasyon göstermektedir. Bulaşık deterjanlarının kullanımı 1990 dan sonra yaygınlaşmıştır. Bu da gıda alerjilerinin artan sıklığı ile ilişkilendirilmektedir. 

Temizlik amacıyla kullandığımız deterjanlar en çok hangi sistemimizi etkilemektedir? Mekanizmaları nelerdir?

Cezmi Akdiş: Şu ana kadar ki çalışmalarımız özellikle deri ve mukoza yüzeyini çevreleyen bizi çevresel etkenlerden koruyan epitel hücresinin ve epitel hücresi bariyerinin bozulmasına işaret ediyor. Epitel bariyeri bozulduğu zaman diğer çevresel etkenler, mikroplar, alerjenler, kirli hava derin dokulara çok daha kolay ve yüksek dozla ulaşabilmektedir. Bu etkenler çok yüksek aktivite göstermektedir ve özellikle durulama sırasında 1:2500 kez sulandırma sonrasında bile aktif maddeler kumaşların üzerinde kalmaktadır. Bu özellikle zaten zeminde hastalığı olan kişileri çok olumsuz olarak etkileyebilir.

Temizlik maddeleri kendileri alerjenik özelliğe sahip midir?

Cezmi Akdiş: Temizlik maddeleri ve çeşitli kozmetiklerin içinde bulunan proteinlere karşı alerjik reaksiyonlar gösterilmiştir. Ana sorun bu maddelerin kendilerine karşı oluşan alerjilerden çok epitel bariyerini bozup tüm çevresel etkenlerle doku ve hücrelerimizin daha olumsuz şekilde çevresel etkenlere maruz kalmasıdır.

Temizlik maddeleri alerjik hastalığa neden olabilir mi?

Cezmi Akdiş: İşyerinde ve evde yüksek dozda temizlik maddelerine maruz kalan kişilerde alerji ve astımda artışa yol açması ile ilgili bilgilerimiz ve kanıtlar giderek artmaktadır. Deterjan fabrikası çalışanlarının büyük bir çoğunluğunda deterjan tozuna maruz kalma sonucu astım gelişimi ile ilgili çok sayıda yayın vardır. Bu kişilerin özellikle çamaşır suyuna maruz kalanların, sürekli ev temizlik maddelerine maruz kalanların arasında astım ve alerjik hastalıklar çok daha belirgindir.

Çalışmanızın sonuçlarına bakıldığında çok az miktardaki deterjanların bile olumsuz etkilerinin devam ettiği görülmektedir. Deterjanların olumsuz etkilerinden korunmak neredeyse imkansız gibi. Bu konu hakkında çözüm önerilerinizi öğrenebilir miyiz?

Cezmi Akdiş: Bireysel olarak evde yapılacaklar nispeten kolaydır. Deterjanları çok daha az kullanmak ve bir kez daha durulamak yararlı olur. Bulaşık makinasının içinden çıkan tabak çanak da bir kez daha durulanmalıdır. Çamasır suyu kullanılmamalıdır. Kullanım sırasında deterjanlari koklamak ve tozunun deriye ve solunum sistemine teması kesinkes önlenmelidir. Evde cam ve yerlerin silinmesinde kullanılan deterjanlarin dozu azaltılmalıdır ve mutlaka arkasından su ile durulama yapılmalıdır. Kullanım sıklığı mümkün olduğu kadar azaltılmalıdır.

Bu arada Dünya’da bir farkındalık oluşmuş ve deterjan fabrikaları toksik olmayan maddelerden oluşan deterjanların üretimine hız vermişlerdir.

Alerji ve İmmünoloji bilimine yön veren öncü bilim insanlarından biri olarak alerjik hastalığı olanlara son olarak neler söylemek istersiniz. Geleceğe umutla bakabilir miyiz?

Cezmi Akdiş: Çevre kirlenmesi ve global ısınma konusunda geleceğe umutla bakmak oldukça zordur. Ana sorun, içme suyuna veya Konya Tuz gölü örneğinde olduğu gibi yiyecek maddelerine bulaşan deterjanlardır. Bunun Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından çok ciddi bir şekilde önlenmesi ve deterjan, plastik, kimyasallar ve petrol ürünlerinin doğaya atılması ile ilgili Dünya çapında düzenlemeler yapılmalı ve kesin çok güçlü ve caydırıcı önlemler alınmalıdır.  Dünyanın kirlenmesi ve global ısınma ve iklim değişikliği ile ilgili eğitim ana okulundan itibaren sürekli verilmeli, televizyon ve basın yoluyla halka eğitim yapılmalıdır.

Çevreyi ve doğayı kirletenlere karşı cezaların arttırılması, üretenlere karşı vergilerin arttırılması şarttır ve oluşturulacak fonlarla temizleme çalışmalarına başlanmalıdır. Ulusal düzeyde çevre kirliliği ve gıdaların ve suların içindeki kimyasalların kontrolü çok etkin bir şekilde yapılmalıdır.

Alerji ve Klinik İmmünoloji Derneği tarafından en kısa zamanda ulusal yönergeler yayınlanmalı ve çevre bakanlığı ile etkin bir işbirliği ve çalışma grubu geliştirilmelidir.

Türkiye Alerji ve Klinik İmmünoloji Derneği olarak sayın Prof. Dr. Cezmi Akdiş’e çalışmalarını bizlerle paylaştığı için teşekkür ederiz.

Kaynaklar;

1.Anionic surfactants and commercial detergents decrease tight junction barrier integrity in human keratinocytes. Xian M, Wawrzyniak P, Rückert B, Duan S, Meng Y, Sokolowska M, Globinska A, Zhang L, Akdis M, Akdis CA. J Allergy Clin Immunol. 2016, Sep;138(3):890-893)

2. Laundry detergents and detergent residue after rinsing directly disrupt tight junction barrier integrity in human bronchial epithelial cells. Wang M¹, Tan G², Eljaszewicz A³, Meng Y¹, Wawrzyniak P⁴, Acharya S⁵, Altunbulakli C⁴, Westermann P⁴, Dreher A⁴, Yan L⁶, Wang C⁷, Akdis M⁴, Zhang L⁷, Nadeau KC⁵, Akdis CA⁸. J Allergy Clin Immunol. 2018 Nov 27. pii: S0091-6749(18)31665-8. doi: 10.1016/j.jaci.2018.11.016